Geçtiğimiz haftalarda Society for Integrative and Comparative Biology konferansına gittim. Akademik olarak kendimi en ait hissettiğim ve en keyif aldığım konferans buydu. (Sebepleri uzun, bambaşka bir konunun yazısı).

Konferansa dair en sevdiğim şeylerden biri, çok farklı alanlarda, çok farklı organizmalar üzerinde yapılan araştırmalarla ilgili bir sürü mini-sempozyumun aynı anda gerçekleşiyor olmasıydı. Benim alanım olan evo-devo konuşmaları beni uyutmaya başlayınca, aralarında “hayvanların hareket fizyolojisi ve modellemesi”, “sucul canlıların yayılımı”, “yapı ve işlev”, “uçmak: kuşlar ve böcekler” gibi rasgele mini-sempozyumlara girdim, hiç bilmediğim konularda bilimsel konuşmaları dinledim.

Heyecanla Vaşingtın’a döndüğümde, akademik dünyadan olmayan buradaki yakın bir arkadaşım sordu “Eee anlat bakalım nasıldı konferans? En sevdiğin konuşma hangisiydi?”

Gel de cevapla. Cevap vermek zor çünkü, en sevdiğim konuşmalardan biri, benim alanımla ilgili, nükleotid dizilimiyle ilgili yeni gelişen teknolojiler ve elde edilen verilerin analizine dair bir konuşmaydı. Bu konuşmanın benim için neden en favoriler arasında olduğunu biraz ayrıntılı anlatmak istesem, önce Biyoloj 101 dersi ile başlayıp bir sürü temel bilgiyi arkadaşımın anladığından ve bildiğinden emin olmam lazım… Daha önceki konuşmalarımızdan, 5 dakika içinde dikkati dağılan bir insan olduğunu bildiğimden, anlatmanın daha keyifli ve kolay olacağını düşündüğüm başka bir favori konuşmadan bahsetmeye karar verdim:

Mavi yengeçlerin eş seçme davranışı…

Düşündüm, işin içinde yengeç var, üstelik mavi yengeç, bizim buralardaki Çesapik Koyu’nun en ünlü deniz mahsülü. Arkadaş da denizden babası çıksa yiyen bir insan olduğundan, haliyle mavi yengeç yemeyi de çok seviyor. 5 dakikalik dikkat limitini zorlayarak 10 dakikaya çıkarma ihtimalim bile var. Üstüne eş seçme davranışı, yani yengeç seksapelindeki son gelişmelerden bahsedeceğim. Seks, aşk, entrika, kin… Bunlar kimin ilgisini çekmez ki. Bilimsel reyting rekorları bile kırmam mümkün.

Böyle optimizz bir ruh haliyle “Şimdi bu yengeçlerin kıskaçları, erkek veya dişide farklı renk oluyomuş (sexual dimorphism). Erkekler mavi, dişilerinkisi farklı sarı, turuncu, kırmızı tonları olabiliyormuş. İşte bu benim gittiğim konuşmayı yapan araştırmacı, erkeklerin en çok hangi rengi tercih ettiklerine bakmış.”

Tamam, basit bi giriş yaptım, her şey yolunda olmalı, şimdi asıl eğlenceli kısmını anlatıcam, o erkek yengeçler böyle haydi eller havaya diye dans ediyolar filan ehuehe, diye düşünürken, arkadaşım daha maçın 2. dakikasında, rövaşata ile golü çakıverdi:

“İyi de bunu bilmek ne işimize yarayacak ki???”

Neyse ki arkadaş soruyu “Peki bu gerçek hayatta ne işimize yarayacak?” diye sormadı. Kendisi istatistikçi/ekonomist karması olduğundan, hayata pragmatik bir bakış açısı var, bir şey doğrudan karın doyurmuyorsa, ya da “markıtıbıl” değilse onu niye araştırıyoruz, anlamakta zorlanması doğal. Ama en azından “gerçek hayat” gibi sanki bilimi bir fantazi dünyasıymışçasına dışarıda bırakan kafalarda değil. Yani orta noktada buluşmamız için kilometrelerce yol kat etmek zorunda kalmayacağız, belki. Öte yandan, öyle de olabilirdi, “gerçek hayat” ifadesini de kullanabilirdi ve bu da beni hiç şaşırtmazdı, zira ben bile zamanında sormuş olmalıyım bu soruyu.

İşte bir bilim insanın en zorlandığı anlardan biri. İçinde kendini kaybettiği bilimin harikalar dünyasında, artık her şeyi bir bütün olarak gördüğü, doğanın her ayrıntısını anlamanın önemli olduğunu fark ettiği (yani bambaşka bir kafayı yaşadığı) o dünyada, merakını gıdı gıdı gıdıklayan o ilginç araştırmalar için neden ve niçün vakit harcanıyor? Baaam! Gel de bilimle öyle iç içe olmayan birine anlat.

Ama aslında birilerinin size bu soruyu sorması çok önemli, dahası sizin kendinize bu soruyu soruyor olmanız çok önemli. İlle de insanlığa faydası olacak diye insanmerkezci yaklaşmamız gerekmiyor. Sadece, her bilgi kırıntısı niye önemlidir, herhangi bir konuda doğayla ilgili edindiğimiz bilgi neden gün gelip karmaşık meseleleri çözmekte filan acayip önemli olabilir, bunun üzerinde biraz kafa yormuş olmak ve soru çattadanak suratınıza çarpıverdiğinde apışıp kalmamak önemli…

Arkadaşıma şöyle acemice bir senaryo uydurdum:

- Mesela sen şimdi bu yengeçleri çok seviyorsun, hapur hupur yiyorsun di mi?

- Evet. Offf olsa da yesek şimdi.

- Diyelim, erkek yengeçlerin kırmızı kıskaçlı dişileri seçmeye eğilimi olsun. Biz bunu artık bu araştırma sayesinde biliyor olalım.

- Peki.

- Gün gelsin, Çesapik Koyu’nun oraya bi fabrika yapsınlar, fabrikanın -tüm regülasyonlara rağmen- sızdırdığı bir kimyasal yüzünden, dişi yengeçler kırmızı pigment oluşturamamaya başlasınlar ve hepsinin sadece sarı kıskacı olsun. Bir bakmışız, bizim yengeçler eskiye göre çok daha az ürüyorlar, ve senin bugün tanesini 1 dolardan lüplettiğin yengeç, oluyor mu 20 dolar.

- Aman deme!

- İşte biz bu hayvanların davranışını hiç anlamıyor bilmiyor olsak, ortada ölü yengeç de görmeyeceğimizden ne olduğunu bir türlü anlayamazdık (çünkü fabrika atıkları yüzünden sadece kıskaç renkleri değişiyor, yoksa hayvanlar görece sağlıklı, ama bu durum onların üreme davranışını etkiliyor). Ama şimdi biliyoruz ki erkek yengeçler kırmızı kıskaçlı kadınlardan hoşlanıyor.Yani ilk bakışta araştırmanın pek manası olmadığını düşünebileceğin bir bilgi, sonradan çok işimize yarayabilir.

- Saygı duydum.

- Efendi ol şöyle.

İşte size mavi yengeçten “haydi şimdi bütün eller havaya” videosu:

Merak edenler için söz konusu araştırmanın makalesi burada.

Son olarak bu aralar sürekli aklımdan geçen şeyi neden buradan da söylemeyeyim ki: Bilim çok güzel be!